Η βία κατά των γυναικών έχει τις ρίζες της σε κοινωνικά και πολιτιστικά πλαίσια, ξεκινώντας πάντα με το τι είναι ή δεν είναι αποδεκτό στις κοινωνικές σχέσεις, οι οποίες υπαγορεύονται από συγκεκριμένους κοινωνικούς και κυρίως πολιτισμικούς κανόνες. Το κοινωνικό περιβάλλον διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη διαιώνιση ή μη της βίας την οποία έχουν υποστεί οι επιζώσες (οι γυναίκες που έχουν υποστεί κάποια μορφή βίας).

Οι κυριότερες μορφές βίας είναι: 

1. Η σωματική βία -κάθε είδους τραυματισμοί και κακώσεις που δεν οφείλονται σε ατυχήματα

2. Η σεξουαλική βία - Σεξουαλικές πράξεις χωρίς τη συναίνεση του θύματος. Η έννοια αυτή περιλαμβάνει κάθε μη συναινετική σεξουαλική πράξη ή απόπειρα τέτοιας πράξης,

3. Η ψυχολογική βία- μέσω της πρόκλησης συναισθημάτων απόρριψης, απομόνωσης, εκμετάλλευσης ή υποτίμησης

4. Η συναισθηματική βία- Συστηματική χειραγώγηση των συναισθημάτων του θύματος, 

5. Η λεκτική βία- Χρήση επιθετικών, προσβλητικών χαρακτηρισμών προς το θύμα

6. Η κοινωνική βία- Απομόνωση του θύματος από τον οικογενειακό και φιλικό του περιβάλλον

7. Η οικονομική βία- Πλήρης και κυριαρχικός έλεγχος των οικονομικών πόρων του θύματος με υποτιμητικό τρόπο

8. Το Trafficking- η Εμπορία και διακίνηση ανθρώπων για σεξουαλική εκμετάλλευση 

9. Η στέρηση / παραμέληση – Κυρίως στα παιδιά, είναι η απουσία κάθε συναισθηματικής υποστήριξης και κάλυψης βασικών αναγκών επιβίωσης

 Αξιοσημείωτο είναι ότι με βάση την 2Η έκθεση του ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟΥ ΓΙΑ ΤΗ ΒΙΑ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ η ενδοοικογενειακή βία συνεχίζει να αποτελεί μάστιγα της κοινωνίας μας, καθώς όπως φαίνεται από έχουν καταγραφεί συνολικά και μάλιστα μόνο όσον αφορά την Κρήτη 464 περιστατικά βίας κατά των γυναικών για το διάστημα Ιουλίου-Σεπτεμβρίου . Η κατακόρυφη αύξηση της ορατότητας της βίας κατά των γυναικών/κοριτσιών τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα καταδεικνύει την έλλειψη αναγνωρισιμότητας του φαινομένου και των συνεπειών του. Γίνεται ολοένα και πιο επιτακτική η ανάγκη για καλύτερη και πιο αποτελεσματική ανταπόκριση στα περιστατικά, καθώς ενυπάρχουν πολλές παράμετροι, οι οποίες όταν δεν λαμβάνονται υπόψιν μπορεί να οδηγήσουν σε σοβαρότερες μορφές βίας. Αξίζει να τονιστεί η σημασία της τήρησης όλων των αναγκαίων μέτρων προστασίας (panic button) και η διενέργεια από την Αστυνομία σε συνεργασία με τις Υπηρεσίες Υποστήριξης Γυναικών της αξιολόγησης κινδύνου (risk assessment) με στόχο τη μέγιστη προστασία και την ασφάλεια της επιζώσας. 

 Στην Ελλάδα, η νομοθεσία για την αντιμετώπιση αυτής της μορφής βίας έχει εξελιχθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια, σύμφωνα με τις πρόσφατες τροποποιήσεις του 2024, οι οποίες προβλέπουν ένα αυστηρότερο νομικό πλαίσιο παρέχοντας μεγαλύτερη προστασία στα θύματα, λαμβάνοντας υπόψη τόσο τις εσωτερικές ανάγκες της ελληνικής κοινωνίας όσο και τις διεθνείς δεσμεύσεις της χώρας.

 Ο Νόμος 3500/2006 αποτελεί το πρώτο ολοκληρωμένο νομικό πλαίσιο για την ενδοοικογενειακή βία στην Ελλάδα. Συγκεκριμένα, εισήγαγε διατάξεις που ορίζουν τη βία εντός της οικογένειας ως αυτόνομο αδίκημα, προβλέποντας ποινές για μια σειρά από περιστατικά, όπως:

• Σωματική βλάβη: Το άρθρο 6 του νόμου προβλέπει φυλάκιση για κακοποίηση που προκαλεί σωματική βλάβη. Η ποινή αυξάνεται εάν το θύμα είναι έγκυος, ανίκανο να αντισταθεί ή σε περιπτώσεις επανάληψης του αδικήματος. 

• Παράνομη βία και απειλή: Το άρθρο 7 επιβάλλει ποινές για ψυχολογική ή λεκτική βία εντός της οικογένειας. 

• Γενετήσια προσβολή: Το άρθρο 9 προβλέπει αυστηρές ποινές για σεξουαλική κακοποίηση εντός της οικογένειας. 

 Ο νόμος περιλαμβάνει επίσης μέτρα προστασίας για τα θύματα, όπως την απομάκρυνση του δράστη από την οικογενειακή κατοικία και την υποχρέωση συμμετοχής του σε προγράμματα επανένταξης.

Στη συνέχεια, άλλο ένα νομοθετικό βήμα για την καταπολέμηση της ενδοοικογενειακής βίας αποτελεί ο Νόμος 4531/2018, ο οποίος ενσωμάτωσε στη νομοθεσία της Ελλάδας τη Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την πρόληψη και καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας, γνωστή ως Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης. Αυτόςο νόμος ενίσχυσε το νομικό πλαίσιο προστασίας, εισάγοντας νέες διατάξεις και αυστηρότερες ποινές για διάφορες μορφές βίας.

Η Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, την οποία κύρωσε ο Νόμος 4531/2018, αναγνωρίζει την ψυχολογική και οικονομική βία ως αυτόνομες μορφές κακοποίησης. Όσον αφορά την ψυχολογική Βία, η νομοθεσία προβλέπει ποινές για τέτοια πράξη, αναγνωρίζοντας την ως σοβαρό αδίκημα. Εν συνεχεία, όσον αφορά την οικονομική Βία, η νομοθεσία την αντιμετωπίζει ως μορφή κακοποίησης, με αντίστοιχες νομικές συνέπειες.

Επιπρόσθετα, ο Νόμος ενσωμάτωσε διατάξεις που αφορούν τον βιασμό, το stalking (παρακολούθηση) και τη σεξουαλική βία, ορίζοντας τα συγκεκριμένα αδικήματα και τις ποινές τους.

• Βιασμός: Ορίζεται ως η μη συναινετική σεξουαλική πράξη, με ποινές που περιλαμβάνουν πολυετή κάθειρξη. Η νομοθεσία δίνει έμφαση στη συναίνεση ως βασικό στοιχείο για τον καθορισμό του αδικήματος.

• Stalking (Παρακολούθηση): αποτελεί αυτόνομο αδίκημα και επισύρει ποινές, όπως φυλάκιση έως 1 έτος ή/και χρηματική ποινή (αυστηρότερες ποινές εφαρμόζονται σε περίπτωση που η παρακολούθηση συνοδεύεται από βία ή απειλές). Οι ενέργειες που στοιχειοθέτηση του εγκλήματος της αντικειμενικής υπόστασης αποτελούν :

➢ Η επαναλαμβανόμενη επικοινωνία μέσω τηλεφώνου, μηνυμάτων ή κοινωνικών δικτύων.

➢ Η σκόπιμη φυσική παρουσία κοντά στο θύμα (π.χ. στον χώρο εργασίας ή κατοικίας).

➢ Οι ενέργειες που υπονοούν έλεγχο ή παρεμβατικότητα στη ζωή του θύματος.

Τα μέτρα προστασίας για τα θύματα stalking αποτελούν:

➢ Η δυνατότητα έκδοσης περιοριστικών μέτρων, όπως η απαγόρευση προσέγγισης ή επικοινωνίας.

➢ Η προστασία κατά τη διάρκεια της δικαστικής διαδικασίας, για την αποφυγή επαφής με τον δράστη.

• Σεξουαλική Βία: Περιλαμβάνει κάθε μη συναινετική σεξουαλική πράξη ή απόπειρα τέτοιας πράξης, με ποινές που κυμαίνονται ανάλογα με τη σοβαρότητα του αδικήματος.

Αξίζει να αναφερθεί ότι ο συγκεκριμένος νόμος προωθεί τη δημιουργία κέντρων στήριξης για γυναίκες θύματα βίας, παρέχοντας α) συμβουλευτική υποστήριξη, ήτοι ψυχολογική και κοινωνική υποστήριξη για την ενδυνάμωση των θυμάτων β) νομική συμβουλευτική, όπου τα θύματα ενημερώνονται για τα δικαιώματα και τις νομικές διαδικασίες που μπορούν να ακολουθηθούν. Επιπλέον, θεσπίζονται δικαιώματα προστασίας κατά τη διάρκεια της δικαστικής διαδικασίας, όπως:

• Προστασία της Ιδιωτικότητας: Διασφάλιση της εμπιστευτικότητας των προσωπικών δεδομένων των θυμάτων.

• Ασφαλείς Διαδικασίες: Μέτρα για την αποφυγή επαφής με τον δράστη κατά τη διάρκεια των δικαστικών διαδικασιών.

• Δυνατότητα έκδοσης περιοριστικών μέτρων, όπως η απαγόρευση προσέγγισης ή επικοινωνίας.

Τέλος, ο Νόμος 5090/2024, που δημοσιεύθηκε στο ΦΕΚ Α 30/24.2.2024  , εισάγει σημαντικές τροποποιήσεις στο νομικό πλαίσιο για την πρόληψη και καταπολέμηση της ενδοοικογενειακής βίας στην Ελλάδα. Οι αλλαγές αυτέςστοχεύουν στην ενίσχυση της προστασίας των θυμάτων και στην αυστηροποίηση των ποινών για τους δράστες. Με το νέο αυτό νόμο, στην έννοια της ενδοοικογενειακής βίας περιλαμβάνεται πλέον και η τέλεση αξιόποινων πράξεων σε βάρος προσώπων που δέχονται υπηρεσίες από φορείς παροχής κοινωνικής μέριμνας, όταν ο δράστης είναι εργαζόμενος σε αυτούς τους φορείς.

Επιπλέον, ως θύματα ενδοοικογενειακής βίας αναγνωρίζονται πλέον και τα μέλη οικογενειών στα οποία έχουν τελεστεί τα αδικήματα του βιασμού (άρθρο 336 ΠΚ) και της κατάχρησης ανίκανου προς αντίσταση σε γενετήσια πράξη (άρθρο 338 ΠΚ).

Είναι εξαιρετικά σημαντικό, το γεγονός ότι η γυναίκα θα έχει πλέον την επιλογή της μη παράστασης στη δικαστική αίθουσα, εφόσον η υπόθεση φτάσει στο ακροατήριο, με σκοπό  την αποφυγή επανατραυματισμού και επαναθυματοποίησής της, ειδικά σε σοβαρές περιπτώσεις κακοποίησης. H  μείωση του χρόνου δικαστικής διεκπεραίωσης περιστατικών βίας και κακοποίησης είναι εξαιρετικά σημαντική παράμετρος, ώστε να εμπεδωθεί η αίσθηση απονομής δικαίου, και οι νέες τροπολογίες συμβάλουν θετικά σε αυτό.

Με τον πιο πρόσφατο νόμο εισάγεται επίσης και η χρήση του "Risk Tool”,θεσμοθετημένο με το Ν.5090/24 και συμμορφωμένο με το άρθρο 51 της Σύμβασης του Συμβουλίου της Ευρώπης και ανταποκρινόμενο στις επιταγές της Ευρωπαϊκής Οδηγίας 2012/29/ΕΕ, το οποίο αποτελεί ένα εργαλείο εκτίμησης επικινδυνότητας για την ενδοοικογενειακή βία, με στόχο την άμεση και αποτελεσματική προστασία των θυμάτων. Συγκεκριμένα, το εργαλείο αυτό έχοντας μετρήσει τον κίνδυνο που διατρέχει το κάθε θύμα εξατομικευμένα, του δίνεται η δυνατότητα να ανταποκρίνεται με αποτελεσματικό τρόπο σε κάθε ιδιαίτερο περιστατικό ενδοοικογενειακής βίας.

Μάλιστα, ως μέτρα αντιμετώπισης προβλέπεται υποχρεωτική θεραπεία και προγράμματα αποκατάστασης των δραστών, με στόχο την επανένταξή τους και την αποτροπή επανάληψης νέων αδικημάτων. Όσον αφορά τα άμεσα περιοριστικά μέτρα, αυτά προβλέπουν  απομάκρυνση του δράστη από την οικογενειακή κατοικία, για την προστασία των θυμάτων.

Επιπλέον, η Οδηγία (ΕΕ) 1385/2024 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και της εξ οικείων βίας, που εκδόθηκε τον Μάιο 2024 για την προστασία των γυναικών-θυμάτων βίας και κακοποίησης έχοντας ως στόχο την πρόληψη και την καταπολέμηση της έμφυλης βίας κατά των γυναικών και την προστασία των επιζωσών, προβλέπει ότι όλες οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης ποινικοποιούν τον ακρωτηριασμό των γυναικείων γεννητικών οργάνων, τον καταναγκαστικό γάμο και τη βία στον κυβερνοχώρο, όπως και τη μη συναινετική κοινοποίηση προσωπικών εικόνων. Ακόμη, περιλαμβάνει μέτρα για την πρόληψη της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας και θέτει πρότυπα για την προστασία των θυμάτων.

Τέλος, αξίζει να αναφερθεί ότι το νομοσχέδιο του Υπουργείου Δικαιοσύνης, που τέθηκε σε διαβούλευση στις 25 Νοεμβρίου του 2024, την παγκόσμια ημέρα για την εξάλειψη της βίας κατά των γυναικών, ενσωματώνει την  Οδηγία (ΕΕ) 1385/2024 και προκρίνει την προσθήκη νέου εδαφίου στο άρθρο 296 ΚΠολΔ που αφορά τους λόγους αντικατάστασης των περιοριστικών όρων με προσωρινή κράτηση, η οποία διαμορφώνεται ως εξής: 

«Οι περιοριστικοί όροι που έχουν επιβληθεί στον κατηγορούμενο σε περιπτώσεις κακουργημάτων, τρομοκρατικών πράξεων, τρομοκρατικής ή εγκληματικής οργάνωσης, ανθρωποκτονίας με πρόθεση, βαριάς ή θανατηφόρας σωματικής βλάβης, σωματικής βλάβης αδύναμων ατόμων, αρπαγής, κοινώς επικινδύνων εγκλημάτων ή στρεφόμενων κατά των συγκοινωνιών, κατά της γενετήσιας ελευθερίας, οικονομικής εκμετάλλευσης της γενετήσιας ζωής, κλοπής, ληστείας, εκβίασης, απάτης, των νόμων περί όπλων ή ναρκωτικών, αντικαθίστανται με προσωρινή κράτηση:

Α) αν ασκηθεί σε βάρος του νέα ποινική δίωξη για κάποιο από τα παραπάνω κακουργήματα,

Β) δυνητικά, αν ασκηθεί ποινική δίωξη για περίπτωση πλημμελήματος των ανωτέρω πράξεων, που φέρεται ότι τέλεσε μετά την επιβολή περιοριστικών όρων και κατά τη διάρκεια της ισχύος τους».

 Εν κατακλείδι, η ενδοοικογενειακή βία είναι ένα βαθιά ριζωμένο πρόβλημα, αλλά οι νομοθετικές εξελίξεις, όπως αυτές που περιγράφηκαν ανωτέρω, δίνουν το μήνυμα ότι η πολιτεία αναγνωρίζει τη σοβαρότητα του φαινομένου και λαμβάνει ενεργά μέτρα για την εξάλειψή του. Η πρόληψη, η ενημέρωση και η έγκαιρη παρέμβαση αποκτούν ιδιαίτερη σημασία για τον περιορισμό ή την εξάλειψη του φαινομένου, καθώς και για την εδραίωση διαδικασιών, μεθοδολογίας και εργαλείων για την πολύ-υπηρεσιακή ανταπόκριση των εμπλεκομένων. Ο αυστηρότερος νομικός έλεγχος, η έμφαση στην προστασία των θυμάτων και η καθιέρωση προληπτικών εργαλείων, όπως το "Risk Tool", δημιουργούν ένα ισχυρό πλαίσιο προστασίας. Παράλληλα, οι εκπαιδευτικές και ενημερωτικές καμπάνιες είναι αναγκαίες για την ενημέρωση, την εκπαίδευση και την ευαισθητοποίηση όλων, σχετικά με το ζήτημα της βίας κατά των γυναικών. 

Αυτή η προσπάθεια, σε συνδυασμό με τη στήριξη των θυμάτων μέσα από ειδικά κέντρα υποστήριξης και την ευαισθητοποίηση της κοινωνίας, μπορεί να αποτελέσει φάρο ελπίδας για τις γυναίκες που βιώνουν τη βία. Οπότε πρέπει να καταστεί κατανοητό ότι η πρόληψη της βίας απαιτεί και τη συνεργασία κρατικών, μη κυβερνητικών Οργανισμών και διεθνών Φορέων.

Μαζί μπορούμε να οικοδομήσουμε μια κοινωνία όπου κάθε γυναίκα θα ζει με ασφάλεια, αξιοπρέπεια και ελευθερία. Η αλλαγή κοινωνικών στερεοτύπων και η προώθηση της κουλτούρας της συναίνεσης χρειάζονται εντατικές εκπαιδευτικές και κοινωνικές καμπάνιες, οι οποίες θα προάγουν την ισότητα και το σεβασμό των θεμελιωδών δικαιωμάτων των γυναικών. Διότι η εξάλειψη της βίας δεν είναι μόνο ζήτημα δικαίου, αλλά και ανθρώπινης αλληλεγγύης.

 ΠΗΓΕΣ

• Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το Νόμο 3500/2006 πατήστε εδώ , εδώ , εδώ , εδώ  

• Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τη Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την πρόληψη και καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας (Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης) πατήστε εδώ

• Για το Νόμο 4531/2018 πατήστε εδώ και εδώ

• Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το Risk Tool πατήστε εδώ, εδώ και εδώ

• Για το επίσημο κείμενο της Οδηγίας 2012/29/ΕΕ, ανατρέξτε εδώ  

• Για το Νομοσχέδιο του Υπουργείου Δικαιοσύνης πατήστε εδώ

Μαρία Βιργινία Σταυράκη, Πολιτική Επιστήμων-MSc, Στέλεχος Συνηγορίας-Σύνδεσμος Μελών Γυναικείων Σωματείων Ηρακλείου & Ν. Ηρακλείου 

Νικολέττα-Μαρία Τσιάλα, Δικηγόρος, LL.M. in Fashion Law, Δικηγορικό Γραφείο Τεύτα Κυριάκου-Τσιάλα & Συνεργάτες